bloom: Elise Haja
Literair vertaalster en doctoraatsstudente, Elise Haja beleeft haar droom van digital nomad bij vertaalbedrijf Untranslate. Als globetrotter, trekt ze de wijde wereld in om naar eigen zeggen ‘een nog beter mens en betere vertaalster te worden’.
Digitale Nomade
Elise werkt graag authentiek en immersief. Met een rijke culturele achtergrond en een meertalige opvoeding ontkiemde in haar jeugd al de passie voor het woord en de literatuur. Ze voegde letterlijk de daad bij het woord toen ze dé manier vond om haar grootste droom na te jagen: reizen én werken met passie. Haar leven is haast een literair werk op zich, ze is nog jong, maar ze heeft al heel wat gezien, beleefd én geschreven. De vertaalreiziger in Elise bracht haar naar onder andere Parijs, Londen en Turijn.
Zoals Hiëronymus ooit in een brief aan Pammachius in 395 n.C. zijn vertaalmethode toelichtte, met het idee van de vertaling als ‘een gedachte voor een gedachte’, wisselden we zelf ook uitvoerig gedachten uit met Elise over haar droomjob. We willen graag weten hoe ze in de techwereld is beland en hoe het haar droom helpt realiseren.
‘Ik kan heel gemakkelijk rondreizen, tegelijk vertalen en aan mijn doctoraatsthesis verderwerken. Het enige wat ik nodig heb is een computer en een goede internetverbinding.’
Elise, je hebt talen gestudeerd, behaalde een master in literair vertalen en je doctoreert nu aan de ULB. Hoe ben je in de techwereld terechtgekomen?
‘Ik ben al heel mijn leven met tech bezig, toonde altijd een sterke interesse en was er ook goed in.’ Wat super handig is gebleken om haar ‘digital nomad droom’ waar te maken. Dankzij de technologie kan ze reizen én werken. Lees in reizen een hele poos in een land verblijven, zodat ze vanuit een compleet talige en culturele doordrongenheid authentiek werk kan leveren. ‘Ik kan heel gemakkelijk rondreizen, tegelijk vertalen en aan mijn doctoraatsthesis verderwerken. Het enige wat ik nodig heb is een computer en een goede internetverbinding. Zowel voor mijn vertalingen als mijn onderzoek heb ik voorts ook CAT-tools (Computer Assisted Translation) nodig. Tijdens mijn studies kregen we een introductie over vertaaltechnologie, maar er zijn veel meer handige tools die wereldwijd door vertalers worden ingezet. Ze zijn onontbeerlijk om de kwaliteit van onze vertalingen te verzekeren. Met behulp van technologie kunnen we veel meer dan alleen maar spel- en typfouten of inconsistenties in de vertalingen opsporen.’
Dokter Zhivago en technologie
Elises taalpassie is net als het unieke proza van Pasternaks 700-bladzijden-lange roman, Dokter Zhivago. In maar liefst vijf talen - Nederlands, Engels, Italiaans, Frans en Russisch – werkt ze acribisch aan haar corpusonderzoek en vergelijkende studie rond literaire vertalingen van het lijvige werk. Daarnaast wijdt ze haar dagen aan boeiend vertaalwerk voor Untranslate. ‘Voor mijn onderzoek zijn CAT-tools broodnodig, vaak moet ik heel veel informatie verwerken, veel vergelijken, zoals bijvoorbeeld karakteristieke stukken uit de roman. Dat is onmogelijk zonder technologie.’
‘Voor mijn onderzoek zijn CAT-tools broodnodig, vaak moet ik heel veel informatie verwerken, veel vergelijken, zoals bijvoorbeeld karakteristieke stukken uit de roman. Dat is onmogelijk zonder technologie.’
Dus het vertaalberoep kan niet zonder vertaaltechnologie? Mensen hebben over het algemeen een stereotiep beeld van de vertaler.
‘Vroeger waren er andere kwaliteitseisen, dat is nu anders. Tech is, zoals ik al zei onmisbaar in het opsporen van inconsistenties en spaart veel tijd en werk. Technologie zorgt voor een consistente kwaliteit wat voor de klanten meteen zou opvallen als die niet kan worden verzekerd.’
Je kan je digital nomad droom realiseren en remote werken dankzij de technologiebranche. Denk je dat Untranslate er meer open voor staat dan andere vertaalbureaus omdat het een techbedrijf is?
‘Ja, daar ben ik van overtuigd. Voor mij persoonlijk was het net wat ik zocht, een job die mijn passie is. Dat wil zeggen, van overal kunnen werken en blijven reizen. Bovendien heb ik een leuk team waar ik perfect mee kan samenwerken vanop afstand. Dat vind ik allemaal terug bij Untranslate. Als vertaler moet je kunnen blijven bewegen. Hoe meer je van de wereld en de mensen ziet, hoe beter je wordt als vertaler. Het idee van reizen en werken is relatief recent en dus nog niet ingeburgerd. Wanneer ik aan mensen vertel dat ik een maand naar Spanje vertrek om de geschiedenis van het land te ontdekken, vragen ze me of ik niet moet werken. Ik vertel hen dat het één het ander niet uitsluit. Ik werk overdag en ’s avonds ga ik op wandel door de stad.’
Eigenlijk werk je bijna 24u per dag. Je werk is duidelijk je passie?
Ja (lacht). Ooit zei iemand: als je een mooie job vindt, hoef je voor de rest van je leven niet meer te werken. Voor mij voelt het niet aan als werken, ik vind het zo aangenaam om te doen.
Geboren Vertaalster
Van waar heb je de vertaalmicrobe te pakken?
‘Van kinds af had ik al een diepe fascinatie voor woorden en lezen met literatuur als mijn grootste passie. Het was dan ook een goed idee van mijn ouders om mij naar een Nederlandstalige school te sturen, terwijl we thuis Frans praatten. Dat heeft volgens mij het taalleren makkelijker gemaakt. Kortom: Ik hou van woorden, ik hou van talen en ik hou van mensen.’ Vandaar kwam het idee om talen te studeren als vanzelfsprekend. Elises grootste droom is om schrijver te worden en naar haar mening is vertalen toch ook een beetje schrijven, dat geeft haar alvast wind in de zeilen. Die wind bracht haar als Erasmusstudente ooit naar Moskou. Zelf omschreef ze het als een ‘epifanie’, een openbaring die haar er heilig van overtuigde dat ze voortaan werkend de wereld zou verkennen. Woorden en cultuurhonger zijn haar vaste bagage items.
Om even terug te komen op je fascinatie voor woorden en lezen, het beleven van geschiedenis en verhalen, kun je dat nog meer verwoorden?
‘Wel, ik vind ze prachtige tools om emoties te verklaren, daarom is schrijven of lezen, ook van poëzie of muziek het medium bij uitstek om je emoties te delen met de wereld. Bij dat ver-woorden is net het precieze woord vinden om te uiten wat je voelt heel belangrijk en uitermate boeiend. De reden van die keuze is hetgeen wat me erg intrigeert.’
Treed je met die fascinatie in de voetsporen van je voorouders? Zit dat in je DNA?
‘Jazeker, mijn vader is Marokkaan, daar schuilt een heel verhaal achter, de Arabische taal en het hele verhaal van Spanje. Hij spreekt ook vier talen. Mijn mama is Frans, maar ze heeft ook Duitse en Italiaanse roots. Zoals je ziet, is het nogal een mix. Mijn vader kwam op elfjarige leeftijd naar België vanuit Marokko met zijn ouders en ik ben hier geboren, maar heb drie nationaliteiten.’
Diversiteit is erg belangrijk voor het bedrijf waar je werkt, heb je anekdotes of ervaringen over hokjesdenken of andere dingen die je kwijt wil?
‘Op het werk bedoel je? Daar heb ik nooit iets van gemerkt want de mensen in mijn team zijn ruimdenkend en open. In het leven zal jammer genoeg Iedereen wel eens op racisme, homofobie of een andere vorm van discriminatie botsen. Het zijn vaak mensen die nooit andere culturen leren kennen. Met reizen kun je niet anders dan je geest openen. Jammer voor de personen in kwestie dat ze dat niet doen. Ze zouden reizen moeten verplichten (lacht).’
Wat bestempel je voor jezelf als je grootste succes?
‘Mijn job, die boeiend, gevarieerd en verrijkend is, én mij bovendien overal naartoe brengt. Ik kan het niet genoeg herhalen, het maakt van mij een betere vertaalster en een betere onderzoekster. Als doctoraatsstudente moet je blijven vragen stellen en nieuwe dingen ontdekken, reizen maakt dat mogelijk. Het idee van digital nomad groeide vooral de laatste jaren.’
Onderwaardering
Wat zijn je grootste uitdagingen?
‘Ons werk, en ik denk dat het voor alle vertalers geldt, wordt vaak onderschat: vertalen is een wetenschap en het vraagt veel oefening om goed te worden in het vak. Twee talen spreken volstaat niet om goed te kunnen vertalen. Wij ondervinden vaak de gevolgen van die miskenning.’
‘Soms krijg je de opmerking dat vertalen makkelijk is, maar na een gedegen studie van vijf jaar, is dat niet wat je wil horen. Aan vertalen gaat een heel proces en een precieze methodiek vooraf.’
Wat bedoel je met gevolgen? Zijn vertalers onderbetaald of ondergewaardeerd?
‘Beide, vertaalwerk vergt veel energie en we krijgen te weinig krediet voor ons werk. We blijven ook vaak in de anonimiteit, niemand vermeldt ons. Soms krijg je de opmerking dat vertalen makkelijk is, maar na een gedegen studie van vijf jaar, is dat niet wat je wil horen. Aan vertalen gaat een heel proces en een precieze methodiek vooraf. Het is algemeen geweten dat het beter is dat je vertaalwerk aan een professionele vertaler overlaat, maar vaak wordt er geen budget voor vrijgemaakt.’
Werken en doctoreren
Is je doctoraatsthesis afmaken ook nog een uitdaging? Het gaat over de roman Dokter Zhivago, wat is je onderzoeksthema?
‘Het is zeker een uitdaging om een fulltime job te combineren met een doctoraat. Ik probeer daar een balans in te vinden. Ik heb het geluk dat ik het graag doe, zodat het niet als werken aanvoelt. Wat mijn doctoraatsthesis betreft, is het een vergelijkende studie van vertalingen van het werk. Het opmerkelijke is dat er eerst vertalingen zijn verschenen in de jaren vijftig vooraleer de roman werd gepubliceerd in Rusland. Daar schuilden politieke redenen achter. Enkel de Franse vertaling is niet vernieuwd en die is niet kwalitatief, omdat het waarschijnlijk erg snel moest gebeuren. Het is mijn taak om te achterhalen wat er precies is gebeurd met de Franse versie.’
Voel je je geroepen om een nieuwe Franse vertaling te maken? Is dat een droom?
Een nieuwe vertaling maken zou wel eens Elises droom kunnen zijn. De roman heeft bijna geen geheimen meer voor haar. ‘Jazeker, ik studeer ook de muzikaliteit van de taal en ken alle subtiliteiten. Ik kom zeker in aanmerking om mij daarin te lanceren.’
Is er een persoon die je graag wil ontmoeten en waarom?
Het antwoord is verbazingwekkend eenvoudig en tegelijk erg mooi: ‘Ik kijk heel erg uit naar de ontmoeting met de volgende persoon. Dat hoeft niet noodzakelijk een ‘overachiever’ te zijn. Iedereen heeft iets boeiends te vertellen en ieder heeft een eigen verhaal. Je hoeft niet wereldberoemd te zijn om te inspireren. Ieders verhaal kan inspireren en vaak op manieren die ik niet verwacht. Telkens is het een verrassing, ik weet niet wie het zal zijn en wat ik ga leren. Onlangs ontmoette ik een professionele zanger met een ongelooflijk boeiend en inspirerend verhaal. Net dát maakt van mij een betere vertaalster.